Contactdag Bouwkundig Erfgoed 2023: Erfgoed en meerstemmigheid. Nieuwe verhalen voor historische gebouwen?

02.05
2023
Agenda

Herman Teirlinckgebouw

Havenlaan 88, 1000 Brussel
Dinsdag 2 mei 2023
9.15 - 17.00 uur

Op dinsdag 2 mei 2023 organiseren we voor de tweede keer een contactdag over waardering van bouwkundig erfgoed in Vlaanderen. Deze editie wijden we aan een erg actueel onderwerp: meerstemmigheid en erfgoed.

Meerstemmigheid betekent het (h)erkennen en valoriseren van de diversiteit aan waarden, betekenissen en verhalen die mensen verbinden met erfgoed. Binnen- en buitenlandse sprekers uit verschillende disciplines bieden inspiratie en inzichten over het omgaan met meerstemmigheid, zowel bij het toekennen van erfgoedwaarden als in de omgang met erfgoed. Rode draad is de verbindende rol van bouwkundig erfgoed in de diverse samenleving van vandaag en morgen. Tijdens de contactdag is ook tijd voor debat en uitwisseling van ervaringen.

Foto bovenaan: Het oorlogsgedenkteken van Alveringem

Erfgoed en meerstemmigheid. Nieuwe verhalen voor historische gebouwen?

Sinds de 19de eeuw wordt erfgoed gezien als een materiële getuige van een collectief verleden. Deze zienswijze is vandaag niet langer vanzelfsprekend. Met de toenemende diversiteit van de samenleving groeide het besef dat visies op erfgoed en het verleden kunnen verschillen. Steeds meer groepen en burgers wensen ook dat hun stem meegenomen wordt in de keuzes over erfgoed. Het veld van erfgoedmakers en erfgoedzorgers groeit. Diversiteit kan echter ook tot polarisatie leiden, zoals bij koloniaal erfgoed. 

Deze groeiende diversiteit vormt het uitgangspunt van de FARO-conventie over de waarde van cultureel erfgoed voor de samenleving (2005). De conventie benadrukt dat de erfgoedwaarde van objecten en plaatsen niet zozeer in henzelf ligt, maar in de immateriële betekenissen en verhalen die mensen eraan verbinden, en in de waarden die deze objecten en plaatsen vertegenwoordigen. De laatste jaren komt daar het begrip ‘meerstemmigheid’ bij. Meerstemmigheid is een manier van kijken naar en omgaan met erfgoed, waarin ruimte is voor de veelheid aan betekenissen, perspectieven en emoties van verschillende groepen mensen. Meerstemmigheid is ook een methode om dialoog, reflectie, empathie en verbinding te bevorderen bij tegenstrijdige visies op erfgoed. Meerstemmigheid kan bijdragen aan een rijker erfgoedpatrimonium, waarin de samenleving zich beter herkent en zich meer bij betrokken voelt.

Deze visie daagt de kijk op erfgoed uit. Meerstemmigheid veronderstelt een open en dynamische vorm van erfgoedwaardering, met aandacht voor meervoudige verhalen. Ook nieuwe soorten erfgoed, zoals herinneringserfgoed of het erfgoed van de migratie komen in beeld. Mensen kunnen architectuurhistorisch minder belangrijke gebouwen als erg waardevol ervaren door hun verhalende kracht. Het gaat ook niet alleen over de stemmen die vandaag bestaan, maar ook over, soms vergeten, stemmen uit het verleden. Het verleden kan ook pijnlijk zijn. De vraag stelt zich dan hoe erfgoedzorgers bepalen welke verhalen waardevol zijn, en wie dat bepaalt. Hoe verhouden meer traditionele historische waarderingskaders zich tot de verhalen en betekenissen die leven in de samenleving? Hoe gaan we om met het historisch gegroeide patrimonium, of met ‘moeilijk’ erfgoed? Moet de erfgoedsector actief op zoek gaan naar ‘nieuwe’ of ‘andere’ verhalen die resoneren bij de generaties van vandaag en morgen?

Meerstemmigheid stelt ook uitdagingen aan het beheer van bouwkundig erfgoed. Hoe gaan we bij behoud, restauratie en herbestemming om met de veelheid aan verhalen, emoties en betekenissen, en hun veranderlijk karakter doorheen de tijd? Hoe kan hierover worden gecommuniceerd met meer dan alleen een infobord of een artistieke interventie? Meerstemmigheid roept ook op tot vernieuwende samenwerkingsverbanden die verschillende stemmen op een evenwichtige manier betrekken in het proces.

Foto links: Inhuldiging van pastoor Prims in 1931, Weerde. Bron: JANSSENS L. s.d., Saga van de uitbreiding of verplaatsing van het kerkhof van Weerde, (Heemkundige kring de Semse).
Foto rechts: Wijk Egelsvennen in Mol. Foto: Pieter de Ruijter, in opdracht van AR-TUR

Programma

Voormiddag: kijken over grenzen heen

8.45-9.15 uur: ontvangst en inschrijving

  • 9.15 uur: inleiding door Peter De Wilde, agentschap Onroerend Erfgoed
  • 9.30: Suzie Thomas, Universiteit Antwerpen: Places of Internment and their Polyphonies: The many voices involved in the preservation, memorialization and forgetting of Second World War built heritage of internment camps
  • 9.50 uur: Johan Lagae, Universiteit Gent: Van ‘Shared Heritage’ naar ‘Whose Heritage’. Reflecties over (de waardestelling van) koloniaal erfgoed in Lubumbashi, Democratische Republiek Congo
  • 10.10 uur: vragen en uitwisseling

10.20-10.50 uur: pauze

  • 10.50 uur: Elien Doesselaere en Katrijn D’Hamers, Faro (Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed): Meerstemmigheid op scherp: lessen vanuit cultureel erfgoed
  • 11.10 uur: Sofia Lovegrove en Jeroen Westerman, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Meerstemmigheid & het Nederlandse Rijksmonumentenbestand: reflecties uit een participatief onderzoeksproject
  • 11.30 uur: vragen en uitwisseling
  • 11.40 uur: Hester Dibbits, Reinwardt Academie (Amsterdamse School voor de Kunsten): Emotienetwerken voor een andere kijk op erfgoed

12.10-13.10 uur: middagpauze met lunch

Namiddag: (her)waarderen van erfgoed in Vlaanderen

  • 13.10 uur: Joeri Mertens, agentschap Onroerend Erfgoed: Over de doden niets dan goed!?
  • 13.25 uur: Sarah Van Borm, B-Juxta architecten: Gebouwen van betekenis. Erfgoedwaarden van Vlaamse Parochiekerken
  • 13.40 uur: Michelle Caulier, De Lovie vzw, en Karen Vannieuwenhuyze, Bressers Architecten: Kasteel De Lovie (Poperinge): een inclusieve herontwikkeling
  • 13.55 uur: vragen en uitwisseling

14.10-14.40 uur: pauze

  • 14.40 uur: Tina De Gendt, STAM (Stadsmuseum Gent): Erfgoed als democratiserende praktijk in superdiversiteit
  • 15.00 uur: Edith Wouters, AR-TUR (platform voor architectuur en ruimte): Wijkmotor als drijvende kracht voor verduurzamen van woonwijken
  • 15.20 uur: vragen en uitwisseling
  • 15.30-16.00 uur: afsluitend panelgesprek 

16.00-17.00 uur: netwerkreceptie

Inschrijven en praktische informatie

De contactdag vindt plaats op dinsdag 2 mei 2023 in het Herman Teirlinckgebouw, Havenlaan 88 in Brussel. Informatie over de bereikbaarheid vind je op de website van de Vlaamse overheid.

Inschrijven is verplicht en kan tot en met 23 april 2023 via het formulier hieronder. Blijf je graag op de hoogte over deze en toekomstige Contactdagen Bouwkundig Erfgoed? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief over de contactdag via deze link.

Over de contactdag

De contactdag bouwkundig erfgoed biedt een interdisciplinair platform voor lezingen, reflecties en debatten rond actuele thema’s uit de theorie en de praktijk van erfgoedwaardering. Dit kan gaan over selectie van erfgoed, of het maken van keuzes bij restauratie, herbestemming of herwaardering. In het bijzonder slaat de contactdag de brug tussen erfgoedtheorie en praktijk binnen de actuele samenleving. We werken hiervoor samen met partnerorganisaties en wetenschappelijke instellingen. De contactdag biedt ook een netwerkmoment voor al wie begaan is met bouwkundig erfgoed in Vlaanderen.

Wetenschappelijk comité

  • Inge Bertels (UAntwerpen, Faculteit Ontwerpwetenschappen)
  • Aurelie Daems (UGent, Vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen)
  • Rudy De Graef (agentschap Onroerend Erfgoed)
  • Vincent Debonne (agentschap Onroerend Erfgoed)
  • Robin Engels (Gorduna vzw)
  • Marc Jacobs (UAntwerpen, Faculteit Ontwerpwetenschappen)
  • Paul Lambrechts (Herita)
  • Frederik Mahieu (agentschap Onroerend Erfgoed)
  • Leen Meganck (agentschap Onroerend Erfgoed)
  • Anne-Françoise Morel (KU Leuven, Departement Architectuur)
  • Bie Plevoets (UHasselt, Vakgroep Architectuur en Kunst)
  • Eva Roels (Icomos Vlaanderen-Brussel)
  • Nancy Thiels (agentschap Onroerend Erfgoed)
  • Karina Van Herck (agentschap Onroerend Erfgoed)
  • Jacqueline van Leeuwen (Faro, Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed)
  • Sara Vermeulen (agentschap Onroerend Erfgoed)
  • Nathalie Vernimme (agentschap Onroerend Erfgoed)