Middeleeuws kerkhof en nederzetting in Nieuwpoort blootgelegd

Van april tot eind augustus 2015 waren archeologen druk in de weer tussen de Pieter Deswartelaan en de Willem de Roolaan in Nieuwpoort. De vondsten die naar boven kwamen waren indrukwekkend. De opgraving bracht maar liefst 550 skeletten uit de late middeleeuwen aan het licht, en daarnaast ook resten van middeleeuwse huizen en van de latere vestingswerken rond de stad Nieuwpoort. Het archeologisch onderzoek kwam er naar aanleiding van nieuwe bouwplannen: Allfin NV bouwt op de plek straks 101 nieuwe appartementen met bijhorende ondergrondse parking. Ruben Willaert bvba voerde het onderzoek uit, begeleid door ons agentschap.

Het uitgestrekte kerkhof aan de Pieter Deswartelaan hoorde ooit bij de Sint-Laurentiuskerk. De ‘Duvetorre’ is het enige wat er tegenwoordig nog van overblijft, maar vanaf de late 13de eeuw was deze kerk het centrum van een uitgestrekte parochie aan de rand van de stad.
De kerk en de omliggende bewoning werden vernield tijdens het beleg van Nieuwpoort in 1383. De kerk kreeg daarna een nieuwe functie als militair bolwerk, en het kerkhof raakte afgedekt en vergeten. Tot er vorig jaar dus plannen kwamen om het terrein opnieuw te ontwikkelen. Een archeologisch vooronderzoek was nodig om te bekijken of archeologische waardevolle resten werden verstoord. Het vooronderzoek zorgde ervoor dat het kerkhof en de nederzetting voor het eerst opnieuw aan het licht kwamen. Een groot deel van het terrein werd de afgelopen maanden verder opgegraven.

De begraafplaats was waarschijnlijk in eerste instantie omgeven door een gracht, maar later is er een bakstenen muur rond gebouwd. Daarachter lag een zone met huizen en bebouwing. De huizen moeten voornamelijk in hout zijn gebouwd. Enkel de haarden, vloeren en funderingen waren in baksteen. Ter hoogte van de Nijverheidstraat kwam ook een restant van een middeleeuwse straat aan het licht, inclusief de afvoergoot.

Op het kerkhof zelf lagen mannen, vrouwen en kinderen door elkaar. De meesten werden eerst in een lijkwade gewikkeld en dan begraven in een houten kist. De graven lagen met het hoofd in het westen en de voeten in het oosten, zoals de gewoonte is op een christelijke begraafplaats.

De ruim 500 skeletten werden minutieus opgegraven, gefotografeerd, gewassen en verpakt. Ze wachten nu op verder onderzoek, dat in de komende maanden zal gebeuren. Specialisten gaan verder onderzoeken hoe oud deze mensen waren, waaraan ze zijn gestorven, of ze gezond waren, zwaar werk deden, genoeg te eten hadden, enzovoort… Verschillende universiteiten lieten al weten geïnteresseerd te zijn om mee te werken aan het onderzoek.

De site is ook uitzonderlijk omdat het middeleeuwse loopniveau nog bewaard was. Doordat het kerkhof gedeeltelijk werd bedolven onder de wallen van de vesting, is het in latere tijden niet meer verstoord. Hierdoor zijn een achttal middeleeuwse grafmonumenten grotendeels intact bewaard. Ze zijn werkelijk uniek in Vlaanderen. Het gaat niet om grafstenen uit één stuk, maar wel om rechthoekige monumenten in baksteen. De bakstenen waren afwisselend plat en rechtop gelegd, en vormden in het midden een groot kruis.

Voorlopig is het niet duidelijk waarom bepaalde personen onder een grafmonument begraven werden en andere niet. Bovendien kregen niet enkel volwassenen een dergelijk grafmonument, sommige waren voor kinderen bedoeld. Hadden de mensen onder de grafmonumenten een hogere status binnen de parochie? Of behoorden zij tot eenzelfde, belangrijke, familie? Hopelijk kan verder onderzoek hier een antwoord op bieden.

Tekst: Janiek De Gryse (Ruben Willaert bvba) en Jessica Vandevelde (Onroerend Erfgoed)
Copyright foto’s: Ruben Willaert bvba.