Over gashouders en machinegebouwen

Aan de Gasmeterlaan in Gent herinneren een machinehal en een pomp- en stookhuis aan de voormalige stadsgasfabriek waaraan de straat haar naam ontleent. Nochtans te linken aan de bekende modernist Geo Bontinck, staan de gebouwen niet in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed. Beide panden worden binnenkort gesloopt. De publieke opinie is tegen. Maar het behoud ervan is allerminst evident. 

Niet in de inventaris

Op de uitgestrekte industriële site aan de Gasmeterlaan krijgen de bouwplannen vorm voor een nieuw stadsdeel: de Tondeliersite. Aan het bouwen gaat slopen en saneren vooraf, en zo kwamen twee gebouwen vrij te liggen die voorheen niet van de straat zichtbaar waren: de grote machinehal (1951, tekenaar R. Van Britsom) en het kleinere pomp- en stookhuis (1957, architect Geo Bontinck).

Doordat ze niet vanop straat zichtbaar waren, werden deze gebouwen tijdens de inventarisatiecampagne van Gent (1976-1983) niet opgemerkt door de erfgoedonderzoekers. Bij het inventariseren, screent het inventaristeam altijd vanop het openbaar domein, vanop de straat. Privéterrein wordt nooit betreden zonder toestemming van de eigenaar. Omdat over de architectuur van deze gebouwen in de literatuur ook geen spoor terug te vinden is, zijn ze niet opgenomen in de inventaris van het bouwkundig erfgoed. Als jaren ’50-ontwerp van Geo Bontinck en als deel van de belangrijke stadsgasfabriek was dat nochtans te verantwoorden geweest.

Brownfieldconvenant

Bij de opstart van de herontwikkeling van de Gasmetersite in 2009, sloot de Vlaamse overheid met de privé-investeerder en andere partners een zogenaamd Brownfieldconvenant af. Zo’n convenant dient specifiek voor de herontwikkeling van vaak vervuilde industriële sites. Het zorgt voor een coördinatie van alle stappen en voor overleg met alle betrokken administraties. Zo voorkomt het dat investeerders afhaken, afgeschrikt door de complexiteit van adviezen en vergunningen. Het agentschap Onroerend Erfgoed vertegenwoordigt in dit proces de belangen van het aanwezige onroerend erfgoed.

Het agentschap schreef mee aan de Brownfieldconvenant van de Gasmetersite. Ons pleidooi heeft zich gericht op wat we kenden aan erfgoed: de in 1995 beschermde gashouders en de gebouwen van De Nieuwe Molens. De machinehal en het pomphuis vormden op dat moment een blinde vlek en werden niet in het convenant opgenomen. Volgens het Brownfieldconvenant voor de site kunnen de gebouwen afgebroken worden: ze werden daarin niet gewaardeerd als belangrijk erfgoed.

Beschermen?

Waarom geen spoedprocedure starten voor de bescherming van de machinehal als monument? Vandaag alsnog de gebouwen beschermen, terwijl de plannen voor de nieuwe site in een erg vergevorderde staat van uitvoering zijn, kan enkel indien àlle in het project betrokken partners het hierover eens zouden zijn. En dat is niet zo. De principes van behoorlijk bestuur bepalen bovendien dat een overheid niet kan terugkomen op de engagementen van een convenant. De rechtszekerheid van de burger, van de eigenaar, staat voorop. Andere overheden moeten daarenboven kunnen vertrouwen op een overeenkomst met het agentschap, anders staat het erfgoed bij toekomstige convenanten buiten spel.

Ook moet de erfgoedwaarde van de panden afgewogen worden tegen vergelijkbare sites en binnen het oeuvre van beide architecten. Is de erfgoedwaarde hoog genoeg om een monumentenstatus te motiveren? Enkel het voorkomen van sloop is niet voldoende als argument voor een bescherming.

Verborgen schatten: meld ze!

We zijn er ons van bewust dat een inventaris van het erfgoed nooit af is. Dat er hiaten zijn. Dat wat je als erfgoed (h)erkent, door tijd en voortschrijdend inzicht wijzigt. Dat schatten soms verborgen blijven en daarom kunnen verloren gaan.  

Daarom werken we actief aan herinventarisaties. Momenteel zijn er inventarisatieprojecten lopende rond 20ste-eeuws bouwkundig erfgoed in Antwerpen en in Gent. De gemeenten van de Vlaamse Rand krijgen een globale herinventarisatie, ongeacht de bouwperiode. Elk jaar voegen wij dankzij deze projecten honderden nieuwe panden aan de inventaris toe.

Bij deze een dringende oproep aan alle erfgoedliefhebbers. Weet je interessant bouwkundig erfgoed staan dat zit weggestopt  tussen gebouwen of achter een hoge haag: laat het ons weten op inventaris@onroerenderfgoed.be  Wacht niet tot het leeg komt te staan of bedreigd wordt met sloop. Zorg mee dat we het bij onze herinventarisaties niet missen.