Definities

Monument

Een monument is een onroerend goed dat tot stand is gekomen door de mens, door de natuur of door beide samen en dat een of meerdere erfgoedwaarden bezit. Het gaat zowel over bouwwerken gemaakt of aangelegd door de mens en dus met een duidelijke ‘culturele’ stempel, als over meer spontane, door ‘natuurlijke’ processen ontstane elementen.

Vlaanderen kent klein bouwkundig erfgoed zoals kapellen, kruisen, graftekens, schandpalen en straatmeubilair, maar ook grote bouwwerken zoals kerken, industriële panden, stations, molens, sluizen, hoeven, woonhuizen, kastelen en kloostercomplexen. Ook kasseiwegen, eendenkooien, begroeide dijken, tuinen en parken, dreefbeplantingen, boomgaarden en individuele bomen, vaak op een specifieke plaats aangeplant, kunnen monumenten zijn.

Cultuurgoederen

Cultuurgoederen zijn roerende goederen, die door hun erfgoedwaarde van algemeen belang zijn, waarvan het samen voorkomen met het gebouw een bijzondere waarde heeft en die ofwel ontworpen zijn voor of vervaardigd met het beschermd goed ofwel gerelateerd aan de functie van het beschermd goed en waarvoor de historische verbondenheid met het beschermd goed kan aangetoond worden. 

Stads- en dorpsgezicht

Een stads- of dorpsgezicht is een geheel van onroerende goederen met omgevende elementen zoals beplantingen, omheiningen, waterlopen, bruggen, wegen, straten en pleinen, dat een of meerdere erfgoedwaarden bezit.

Een voorbeeld van een dorpsgezicht is een historisch centrum van een dorp: de kerk, het kerkhof, het gekasseide plein, het gietijzeren hekwerk, de gracht en de bomen maken allemaal deel uit van het waardevolle ensemble. Het geheel is daarbij meer dan de som van de delen. Een stadsgezicht kan een marktplein zijn, met zijn waterpomp en beeldbepalende gevels, of een stadswijk ontworpen volgens de tuinwijkgedachte.

Cultuurhistorisch landschap

Een landschap is een deel van het grondgebied dat tot stand is gekomen door de mens, door de natuur of door beide samen. Vanuit deze definitie kun je heel Vlaanderen als een landschap beschouwen. Maar niet elk landschap is vanuit erfgoedstandpunt even waardevol.

Het Onroerenderfgoeddecreet gebruikt daarom het begrip ‘cultuurhistorisch landschap’: een begrensde grondoppervlakte met een geringe dichtheid van bebouwing en een onderlinge samenhang, van algemeen belang door de erfgoedwaarde. Het gaat zowel om landschappen die uitdrukkelijk aangelegd zijn door de mens en dus een duidelijke culturele stempel dragen (zoals wateringen, bolle akkers of kasteeldomeinen), als om meer spontane, door natuurlijke processen ontstane landschappen waar de menselijke invloed wat beperkter is gebleven (zoals getuigenheuvels of kustduinen). Meestal gaat het om een dynamische wisselwerking tussen de mens en de natuur (zoals ingerichte riviervalleien of bosgebieden).

Erfgoedlandschap

Erfgoedlandschappen zijn gebieden die al opgenomen zijn in de vastgestelde erfgoedinventaris of waarvoor een onroerenderfgoedrichtplan bestaat, én vanwege de erfgoedwaarde zijn opgenomen in een ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP). De 70 gebieden die vroeger een aanduiding als ankerplaats kregen, werden in 2015 door het Onroerenderfgoeddecreet gelijkgesteld met vastgestelde landschapsrelicten. Daardoor kunnen ze via een RUP eveneens een erfgoedlandschap worden.

Archeologische site

Een archeologische site is een terrein of onroerend goed dat sporen of vondsten bevat die archeologische erfgoedwaarde hebben. Die sporen kunnen in de ondergrond zitten, aan het oppervlak liggen of zich onder water bevinden. Ook de vondsten (van gebruiksvoorwerpen over sierraden tot bouwmaterialen) horen bij de archeologische site, omdat ze er nu eenmaal deel van uitmaken.

Archeologische zones

Oude beschermingen als archeologische zone

In de vroegere wetgeving (het Archeologiedecreet van 30 juni 1993) werden terreinen met archeologische erfgoedwaarde nog niet beschermd als archeologische site, maar wel als archeologische zone. Verwar deze niet met de zones uit de nieuwe inventaris van archeologische zones (wetenschappelijk of vastgesteld). Voor de oude beschermde archeologische zones gelden dezelfde regels en gevolgen als voor de nieuwe beschermde archeologische sites. 

De inventaris van archeologische zones

De wetenschappelijke inventaris van archeologische zones geeft een overzicht van de gebieden waar met hoge waarschijnlijkheid archeologische resten of sporen in de grond zitten. Bij de selectie van zones spelen twee elementen een belangrijke rol: er moet een goede aanwijzing zijn voor de aanwezigheid van archeologisch erfgoed en er moet een gegronde aanwijzing zijn dat dit erfgoed nog voldoende goed bewaard is. Opname van een terrein in deze inventaris is zuiver van wetenschappelijke aard en heeft geen gevolgen voor eigenaars en gebruikers.

De vastgestelde inventaris van archeologische zones

De inventaris van archeologische zones (of delen ervan) kan vastgesteld worden. Hiermee bevestigt de minister bevoegd voor onroerend erfgoed dat alle archeologische zones op de vastgestelde lijst erfgoedwaarde bezitten en nog altijd bewaard zijn. Bij vastgesteld erfgoed moet je als overheid, eigenaar of beheerder rekening houden met bepaalde rechtsgevolgen. In vastgestelde archeologische zones zijn de oppervlaktes waarvoor een archeologisch vooronderzoek noodzakelijk is lager dan buiten zulke zones.

Overgangszone

Zowel bij een beschermd monument, cultuurhistorisch landschap, stads- of dorpsgezicht als bij een beschermde archeologische site is het mogelijk om een overgangszone in te stellen. Zo’n zone ondersteunt de erfgoedwaarde van het beschermde goed. Een voorbeeld is de open ruimte rond een beschermde windmolen. Zonder dit molenveld zouden de wieken onvoldoende wind kunnen vangen.

Bufferzone

Een bufferzone is meestal een gebied dat twee andere gebieden van elkaar scheidt. Bijvoorbeeld om geweld te voorkomen, het milieu te beschermen of woongebieden van een groene gordel te voorzien. Ook erfgoedsites hebben baat bij een bufferzone. UNESCO beschrijft een bufferzone als ‘een gebied dat de erkende werelderfgoedsite omringt of erbij aansluit en waarin bijkomende regels en beperkingen gelden over het gebruik en de ontwikkeling ervan. De bufferzone kan bestaan uit de onmiddellijke omgeving van het werelderfgoed, belangrijke zichten op de site en andere gebieden of waarden die van belang zijn voor de ondersteuning van de site en diens bescherming’. Die zone heeft zelf geen Uitzonderlijke Universele Waarde maar kan wel invloed hebben op de werelderfgoedsite die ze begrenst. Het is een waardevol instrument voor het beheer van de sites van de werelderfgoedlijst. Het beschermt bijvoorbeeld tegen externe factoren zoals een hoogbouw of de inplanting van een industriezone naast werelderfgoed.

Varend erfgoed

Varend erfgoed is het nautisch erfgoed dat kan varen of drijven of dat in de vaart kan worden gebracht of drijvend kan worden gemaakt. Het gaat zowel om zeegaande vaartuigen als om binnenvaartuigen met diverse aandrijvingen, of zonder eigen aandrijving, die werden ingezet voor de pleziervaart of voor beroepsdoeleinden.

Sluizen, dokken en andere haveninfrastructuur vallen niet onder deze definitie. Replica’s en recent gebouwde historiserende schepen ook niet.