Fasen in het herbestemmingstraject

Dit traject bestaat uit de volgende fasen:

1. Stel een overlegteam samen

Bij de herbestemming van kerken zijn er veel betrokkenen en het is zaak deze zo snel mogelijk samen rond de tafel te brengen. Er moet tijd gemaakt worden om ieders doelstellingen en noden met elkaar af te stemmen en in een brede, maatschappelijke context te plaatsen. Het is dan ook aan te raden dit overlegteam zo ruim mogelijk in te vullen om voldoende draagvlak voor het project te verzekeren. Dit team kan onder meer bestaan uit de eigenaars, beheerders, gemeentebestuur, kerkfabriek, huidige en toekomstige gebruikers, omwonenden, architect, restauratie-architect en bevoegde ambtenaren.

Voor de samenstelling en begeleiding van dit overlegteam kan beroep gedaan worden op ons agentschap. 

2. Doe een vooronderzoek

Een weloverwogen en gedragen beslissing is enkel mogelijk op basis van voldoende kennis over de bepalende factoren voor een succesvol project. Zo komt men in de definitieve fase van het traject niet meer voor verrassingen te staan.

De opmaak van een herbestemmingsplan start dan ook met een degelijk vooronderzoek waarin het volgende wordt vastgelegd:

  • de vragen en noden van de initiatiefnemer
  • de wettelijke normen gekoppeld aan het voorliggende programma van eisen
  • de nodige toelatingen en vergunningen
  • bouwhistorische, bouwtechnische, ruimtelijke en archeologische informatie over de kerk
  • alle erfgoedwaarden die aan het gebouw worden toegekend
  • de financiële haalbaarheid
  • de belangen van de ruimere betrokkenen

3. Werk een aantal ontwerpscenario's uit

De resultaten van het vooronderzoek vormen de input voor het ontwikkelen van mogelijke scenario’s. Doel hierbij is om verschillende antwoorden uit te werken voor het samenbrengen van het behoud van de betekenis van het kerkgebouw, een zinvol en duurzaam gebruik en haalbare, kwaliteitsvolle ingrepen om dit waar te maken. Samen wordt gezocht naar een voorkeursscenario waarin alle elementen samen komen tot een inspirerend, toekomstgericht ontwerp.

Belangrijk bij parochiekerken is dat de gebouwen zijn opgericht om open te zijn voor iedereen van de geloofsgemeenschap. Het geheel, gedeeltelijk of periodiek openstellen van de herbestemde kerk voor het publiek kan gemeenschapsversterkend werken en bijdragen tot een groter draagvlak en een behoud van de rol van de kerk in zijn omgeving. Het kan zinvol zijn om dit bij het ontwikkelen van de scenario’s mee in overweging te nemen.

Het evenwichtig samengaan van behoud van de waarden van het gebouw, het gebruik en de eventuele ingrepen is sterk afhankelijk van de keuze van nieuwe functie.

Een eerste optie is te kiezen voor een intensiever en breder gebruik van de kerk naast de eredienst. Dergelijke valorisering wijzigt doorgaans weinig en is al mogelijk door het inbrengen van sanitair en aangepaste verlichting.

Een nevenbestemming in de tijd of in de ruimte leidt tot veel meer effecten, afhankelijk bovendien of die nevenbestemming van publieke of private aard is. Vaak gaat het om culturele invullingen, zoals tentoonstellingsruimte, oefenruimte voor fanfare, … of gemeenschapsfuncties zoals vergaderruimte voor verenigingen, …

Een volledige herbestemming betekent het definitief loslaten van het huidige gebruik en de huidige betekenis van de kerk. Nieuwe functies in kerken zijn steeds diverser: museum, school, theaterzaal, columbarium, hotel, winkel, kantoren, horeca, woning,

Elk type van herbestemming is een specifieke ontwerpopgave. Een kwaliteitsvol, duurzaam voorstel houdt rekening met volgende ontwerpprincipes:

  • De kerk behoudt een centrale rol in de nieuwe ontwikkeling
  • Zet in op versterking van de ruimtebeleving
  • Streef naar evenwicht tussen bestaande en nieuwe elementen
  • Herdefinieer de rol van de kerk in haar omgeving
  • Hergebruik waar mogelijk de aanwezige cultuurgoederen
  • Behoud lichtinval als bepalend element in de ruimte
  • Zoek naar een aanvaardbare rol voor het orgel in het nieuwe gebruik
  • Streef naar de meest duurzame oplossing
  • Neem technische vereisten zo vroeg mogelijk mee in het ontwerp
  • Bewaak de financiële haalbaarheid

4. Kies samen voor een voorkeursscenario

In overleg wordt een analyse gemaakt van de oplossingsscenario’s. Doel is samen te komen tot een voorkeursscenario dat zo goed mogelijk beantwoordt aan de principes en de waarden.

Eens het voorkeursscenario vastgelegd kan samen hierop verder gewerkt worden op het niveau van materiaalgebruik, kleurstellingen, restauratieve opties enzovoorts. Op die manier kan tot een voorstel van totaalproject gekomen worden.

5. Start het vergunnings- of toelatingstraject

De betrokkenen verklaren zich samen akkoord over het voorstel van totaalproject en de motivering van de beslissingen die hiertoe geleid hebben. Met dit akkoord kan het vergunnings- of toelatingstraject opgestart worden.

Je kan een uitgebreide versie downloaden van deze leidraad bij de begeleiding van herbestemmingsinitiatieven, met schematische weergave van het herbestemmingstraject.