Juridische gevolgen van een vaststelling

Tot 1 januari 2023 heeft enkel de Vlaamse overheid de bevoegdheid om inventarissen onroerend erfgoed vast te stellen. Op 1 januari 2023 krijgen erkende onroerenderfgoedgemeenten de bevoegdheid om de inventarissen van bouwkundig en landschappelijk erfgoed op hun grondgebied vast te stellen en er toelatingsplichten uit een beperkte lijst aan te koppelen. De Vlaamse overheid blijft ook na 2023 bevoegd voor het vaststellen van het varend erfgoed, de landschapsatlas en de archeologische zones. 

Er zijn algemene juridische gevolgen en er zijn ook enkele rechten en plichten die enkel gelden voor een specifieke inventaris. We sommen ze hier even voor je op.  

De onderstaande juridische gevolgen zijn gekoppeld aan elke vastgestelde inventaris bouwkundig of landschappelijk erfgoed, ongeacht of de inventaris door de Vlaamse overheid of door een onroerenderfgoedgemeente werd vastgesteld.  

Algemene juridische gevolgen

Zorg- en motiveringsplicht voor administratieve overheden

Administratieve overheden zoals een gemeente, een OCMW of provincie moeten zo veel mogelijk zorg in acht nemen voor vastgestelde inventarisitems. Voor alle eigen werken of activiteiten moeten ze onderzoeken of ze een directe impact hebben op geïnventariseerd erfgoed. Bovendien moeten ze motiveren welke maatregelen ze hebben genomen om aan de zorgplicht te voldoen.

Informatieplicht bij de eigendomsoverdracht

Ben je eigenaar van een goed of een deel ervan dat is opgenomen in een vastgestelde inventaris? Wil je het verkopen of verhuren voor meer dan 9 jaar? Of wil je het inbrengen in een vennootschap, een erfpacht- of opstalrecht vestigen of overdragen of de eigendom op een andere manier overdragen? Dan moet jijzelf of de notaris in de aktes of overeenkomst vermelden dat het een goed is opgenomen in een vastgestelde inventaris en welke de juridische gevolgen zijn. Meer informatie over de informatieplicht bij vastgesteld erfgoed vind je op deze pagina.

Specifieke rechtsgevolgen

Naast de zorgplicht en de informatieplicht hebben sommige vastgestelde inventarissen hun eigen specifieke rechtsgevolgen. 

De inventaris van het bouwkundig erfgoed

Voor gebouwen uit de vastgestelde lijst kan je een afwijking vragen van de normen voor energieprestatie en binnenklimaat als dat nodig is om de erfgoedwaarde van het pand in stand te  houden (het Energiedecreet van 8 mei 2009. Meer informatie vind je op de website Energiesparen.be.

Woongebouwen opgenomen in de inventaris van het bouwkundig erfgoed, zijn vrijgesteld van bepaalde eisen uit de renovatieverplichting voor residentiële gebouwen die op 1 januari 2023 inging. Ook voor niet-residentiële gebouwen zijn er vrijstellingen voorzien op de renovatieverplichting, namelijk met betrekking tot dakisolatie en beglazing en het minimale energielabel.

Zonevreemde gebouwen uit de vastgestelde lijst kunnen gemakkelijker een nieuwe functie krijgen.  Zo is het mogelijk dat een hoeve in agrarisch gebied een functie krijgt die niet agrarisch is (Besluit van 28 november 2003, artikel 10).

Bij sociale woningen met erfgoedwaarde wordt sociale huisvesting door renovatie gestimuleerd. In de sociale woningbouw geldt dat de kosten voor renovatie beperkt zijn tot een maximumkostprijs. Dat maximum wordt bepaald op basis van een ‘simulatietabel renovatie voor investeringsverrichtingen’, opgenomen in de normen waaraan sociale woningen moeten voldoen. Gaat het om de renovatie van beschermde woningen of woningen op de vastgestelde inventaris, dan gelden er specifieke afwijkingen. De simulatietabel vind je op de website van Wonen in Vlaanderen.

Voor de sloop van een gebouw of constructie heb je een omgevingsvergunning nodig van je gemeente. Het besluit van de Vlaamse Regering van 16 juli 2010 tot bepaling van stedenbouwkundige handelingen waarvoor geen omgevingsvergunning nodig is, stelt het oprichten van bepaalde constructies vrij van vergunning. Daarnaast stelt dit zogenaamde vrijstellingsbesluit de sloop van vrijstaande bouwwerken en constructies in bepaalde gevallen vrij van vergunning. Die laatste vrijstelling geldt echter niet voor vastgesteld erfgoed. De vergunningverlenende overheid moet haar beslissing over de sloop van een onroerend goed uit de vastgestelde lijst motiveren en in de beslissing aangeven hoe ze de erfgoedwaarden in acht heeft genomen.

Een erkende onroerenderfgoedgemeente kan daarnaast toelatingsplichten opleggen voor verschillende werken. In dat geval neemt de onroerenderfgoedgemeente voor het specifieke onroerende goed de toelatingsplicht op in het vaststellingsbesluit. Het gaat om volgende mogelijke werken:

  • het uitvoeren van de volgende werken aan het dak en de buitenmuren van constructies: 
    • het verwijderen, vervangen of wijzigen van dakbedekking en gootconstructies
    • het wijzigen van de kleur van de afwerkingslagen 
    • het aanbrengen, verwijderen, vervangen of wijzigen van de textuur of samenstelling van de afwerkingslagen, inclusief het verwijderen van voegen en het hervoegen 
    • het aanbrengen, verwijderen, vervangen of wijzigen van buitenschrijnwerken, deuren, ramen, luiken, poorten, inclusief de al dan niet figuratieve beglazing, beslag, hang- en sluitwerk
    • het aanbrengen, verwijderen, vervangen of wijzigen van aard- en nagelvaste elementen, smeedijzer en beeldhouwwerk, inclusief nieuwe toevoegingen 
  • het fundamenteel en structureel wijzigen van de aanleg van tuinen, parken en begraafplaatsen met erfgoedwaarde 
  • het uitvoeren van de volgende handelingen in het interieur: 
    • het verwijderen, vervangen of wijzigen van plafonds, gewelven, vloeren, trappen, binnenschrijnwerk
    • het verwijderen, vervangen of wijzigen van waardevolle interieurdecoratie

De inventaris van landschappelijk erfgoed

Als er voor de kap van een onroerend goed uit de vastgestelde lijst een vergunning nodig is, dan moet de vergunningverlenende overheid haar beslissing motiveren en in haar beslissing aangeven hoe ze de erfgoedwaarden in acht heeft genomen. 

Vanaf 1 januari 2023 wordt de inventaris van het landschappelijk erfgoed geïntroduceerd, die de inventaris historische tuinen en parken, de inventaris houtige beplantingen met erfgoedwaarde, en de landschapselementen uit de Landschapsatlas integreert. 

Een erkende onroerenderfgoedgemeente kan een toelatingsplicht opleggen voor het fundamenteel en structureel wijzigen van de aanleg van tuinen, parken en begraafplaatsen met erfgoedwaarde. In dat geval neemt de onroerenderfgoedgemeente voor het specifieke onroerende goed de toelatingsplicht op in het vaststellingsbesluit. 

De inventaris van archeologische zones

Wie werken wil uitvoeren in een vastgestelde archeologische zone, is sneller verplicht tot archeologisch vooronderzoek, al dan niet gevolgd door een opgraving.

Je bent dan al verplicht om bij de aanvraag van een omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige werken een archeologienota toe te voegen wanneer de totale oppervlakte van de ingreep in de bodem 100m² of meer beslaat en de totale oppervlakte van de kadastrale percelen waarop de vergunning betrekking heeft 300m² of meer bedraagt. Dit geldt ook wanneer de betrokken percelen slechts gedeeltelijk gelegen zijn in een archeologische zone die vastgesteld is.

Voor een omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden ben je verplicht om een archeologienota op te maken wanneer de totale oppervlakte van de kadastrale percelen waarop de vergunning betrekking heeft 300m² of meer bedraagt. Dit geldt ook wanneer de betrokken percelen slechts gedeeltelijk gelegen zijn in een archeologische zone die vastgesteld is.

De vergunningverlenende overheid kan de omgevingsvergunning pas afleveren wanneer het agentschap of de erkende onroerenderfgoedgemeente akte heeft genomen van de archeologienota.

Er gelden een beperkt aantal uitzonderingen op de verplichting om een archeologienota te laten opmaken. Daarover lees je meer op onze pagina over archeologie en vergunningsaanvragen.

Kaart van gebieden waar geen archeologisch erfgoed te verwachten valt

Bij de aanvraag van een omgevingsvergunning moet in sommige gevallen een archeologienota worden gevoegd. Dat moet nooit wanneer de ingreep in de bodem waarvoor de omgevingsvergunning wordt aangevraagd, volledig valt binnen een gebied dat op deze kaart is aangeduid.

Financiële ondersteuning

Voor werken aan gebouwen opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed kan je in aanmerking komen voor een erfgoedleningSommige steden, gemeenten en provincies bieden premies of andere financiële ondersteuning aan voor het behoud en beheer van vastgesteld, maar niet-beschermd, erfgoed op hun grondgebied. Neem daarvoor contact op met de omgevingsambtenaar van jouw gemeente of stad.