Landschappelijke beschermingsthema's
Op deze pagina vind je een beschrijving van de 4 mogelijke landschappelijke beschermingsthema's voor de regeerperiode 2024-2029:
Opgaande bruine beuk als vredesboom op kerkhof, Nazareth
Een herdenkingsboom is een boom die symbolisch is aangeplant om een bepaalde gebeurtenis te herdenken. In de voorbije eeuwen werden verschillende soorten herdenkingsbomen aangeplant: vrijheidsbomen bij de Franse Revolutie, Belgische vrijheidsbomen, eeuwfeestbomen en vredesbomen. De herdenking van de Eerste Wereldoorlog was voor het agentschap in 2016 de aanleiding om een thematisch onderzoek rond herdenkingsbomen op te starten, met bijkomende inventarisatie en onderzoek van de erfgoedwaarde. Begin 2017 lanceerden we een oproep naar de gemeenten om herdenkingsbomen te melden in functie van een thematische inventarisatie. Dit resulteerde in 229 reacties, gaande van de mededeling dat er geen herdenkingsbomen gekend waren in de gemeente, over het melden van bomen die reeds waren opgenomen in de erfgoedinventaris tot het aanmelden van nog niet gekende herdenkingsbomen.
Het thematisch onderzoek naar herdenkingsbomen heeft dus al plaatsgevonden. We willen nu een pakket herdenkingsbomen thematisch beschermen. Hiervoor willen we de lijsten volgend uit de eerdere oproep actualiseren en aanvullen met behulp van de lokale besturen. Beschermen is het beste instrument voor het behoud van deze waardevolle bomen, gezien ze vaak zijn vrijgesteld van een omgevingsvergunning.
Kasseiweg Weygenstraat, Bertem
In landelijke/agrarische context getuigen kasseiwegen van de uitbouw van de weginfrastructuur in Vlaanderen in de 18de, 19de en 20ste eeuw. De aanleg en specifieke profielopbouw van kasseiwegen vergen een technische vakkennis die toen sterk verspreid was, maar nu snel verloren gaat. Waar de oorspronkelijke profielopbouw en het tracé nog intact zijn, hebben kasseiwegen een hoge herkenbaarheid. Het gebruik van streekeigen materialen verschaft daarenboven waardevolle informatie over de geologie van een welbepaalde regio en meer specifiek over lokale, intussen vaak gesloten, steengroeves. De samenhang tussen het kenmerkend materiaalgebruik en de langsgrachten, bermen en wegbeplanting verhoogt de erfgoedwaarde van de weg. De belevingswaarde van de kasseiweg wordt nog versterkt als het omringende landschap zijn historisch karakter heeft behouden. Een kasseiweg die door een authentiek agrarisch landschap loopt en open zichten biedt op de omgeving, heeft een hoge esthetische waarde. Kasseiwegen zijn dan ook een sterke troef in het promoten van wandel- en fietstoerisme en om in te schakelen in het netwerk van trage wegen.
De inventaris telt al heel wat kasseiwegen, maar er is geen gebiedsdekkende inventarisatie gebeurd. 72 kasseiwegen zijn beschermd, maar dit aantal is ongelijk verdeeld over de provincies. We willen graag een staalkaart van elk type kasseiweg per regio beschermen, eventueel ook in samenhang met groeves die de lokale oorsprong van de wegen vertegenwoordigen.
Hoewel er intern al wel wat werk is verricht, beschikken we nog niet over een volledige inventaris van historische kasseiwegen in Vlaanderen. Dit is bijgevolg een project waar ook lokale besturen aan kunnen meewerken op vlak van inventariseren. Er is alvast een handleiding voor inventarisatie en waardering beschikbaar met een aantal voorbeelden van goed beheer van kasseiwegen.
Watermolen Bostmolen, Zwalm
Watermolens waren de eerste krachtcentrales en droegen in belangrijke mate bij aan economische ontwikkeling. Door de langdurige opstuwing van het water stroomopwaarts van het slagrad of – in uitzonderlijke gevallen – de turbine, hebben watermolens het bekenlandschap eeuwenlang vormgegeven. Dat leverde bijzondere landschappen en waardevolle natuur op met, naast de watermolen zelf, ook bijhorende functionele infrastructuur en tot slot het hele hydrologische invloedgebied van het opgestuwde water.
De inventaris onroerend erfgoed dekt vermoedelijk alle 422 nog (deels) bewaarde Vlaamse watermolens, maar een goede beschrijving van de bijhorende functionele infrastructuur is zeker niet voor alle sites aanwezig. Sommige watermolens zijn als monument beschermd, eventueel met een omliggend stads- of dorpsgezicht of een cultuurhistorisch landschap. Watermolenlandschappen zijn momenteel in Vlaanderen vaak te beperkt beschermd. Bij de afbakening is niet altijd rekening gehouden met de landschappelijke context die cultuurhistorisch werd ingericht om de molen gepast te kunnen bedienen.
Het thema watermolenlandschappen raakt aan verschillende bestuursniveaus, vanuit verschillende invalshoeken. Lokale besturen zijn hierbij belangrijke partners.
Twee gekandelaarde welkomstlinden en geschoren hulsthaag, Aalter
Het erf van een (voormalige) boerderij kan nog herkenbare elementen bevatten die verwijzen naar vroeger gebruik van houtige beplantingen. Welkomstbomen aan de toegang van het erf, een veekeringshaag rond de huisweide en/of rond de aangrenzende boomgaard, een bijzonder gesnoeide struik in de voor(sier)tuin, een schermboom bij het bakhuis, leifruit tegen een gevel ... Het zijn slechts een aantal voorbeelden van historische erfbeplantingen die we vandaag nog kunnen terugvinden.
Tot hiertoe zijn er maar weinig erfbeplantingen beschermd en ze zijn ook maar heel beperkt geïnventariseerd. De onvolledige of beperkte inventarisatie van dit thema biedt kansen om hier samen met lokale besturen het verhaal te vertellen en dit houtige erfgoed te laten koesteren. Het einddoel van die samenwerking is om een pakket welkomstbomen en erfbeplanting thematisch te beschermen. Beschermen is het beste instrument voor behoud, omdat erfbeplanting meestal is vrijgesteld van een omgevingsvergunning in de VCRO.