Nieuw leven voor Sint-Godelieveabdij in Brugge

Sinds de 17de eeuw tot eind 2013 was de Sint-Godelieveabdij een slotklooster van de zusters Benedictinessen. In die vier eeuwen groeit het klooster van de zusters van een enkel huisje uit tot een indrukwekkende site in de Brugse binnenstad. Een deel van de gebouwen is sinds 1991 beschermd als monument. In co-creatie met vele partners - waaronder het agentschap Onroerend Erfgoed - en de Bruggelingen zelf, zocht Toerisme Vlaanderen naar een goede herbestemming en toeristische ontsluiting van dit religieus erfgoed. Daarvoor kreeg Toerisme Vlaanderen de Sint-Godelieveabdij in erfpacht.

Ons agentschap volgt het traject van nabij op. Een deel van de site is immers beschermd erfgoed. Onze erfgoedconsulente haalde onder meer het belang van een voorafgaand bouwhistorisch onderzoek bij een toekomstverkenning aan. Zo'n onderzoek legt de verschillende evoluties van het erfgoed bloot en vormt een sterke basis voor het uittekenen van een toekomstvisie. En zo geschiedde.

Nadat de deuren van het slotklooster 400 jaar lang gesloten bleven voor het brede publiek, gingen ze in de zomer van 2021 een maand lang open. Meer dan 16.000 bezoekers (Bruggelingen, bezoekers uit binnen- en buitenland en ondernemers, maar ook een groepje erfgoedconsulenten van ons agentschap) ontdekten dit erfgoedpareltje en lieten samen meer dan 5.000 toekomstvisies achter. Die oogst vormde de basis voor een architecturaal ontwerpend onderzoek dat richting gaf aan de nieuwe toekomstvisie en rekening hield met zowel de ziel van de plek als de economische rendabiliteit.

“Het hele proces dat we liepen met dit herwaarderingstraject past perfect binnen de Reizen naar Morgen-filosofie van Toerisme Vlaanderen.”, zegt Peter De Wilde. “Het is een nieuwe filosofie waarbij toerisme meerwaarde genereert voor zowel bezoeker, bewoner en ondernemer. En dit altijd met absoluut respect voor de draagkracht en verdraagkracht van de plek.”

Het participatief onderzoek uit 2021 – de grootste bevraging ooit in Vlaanderen rond de toekomst van religieus erfgoed  – maakte duidelijk dat er geen draagvlak was voor een museale invulling van de Sint-Godelieveabdij. “Wel gaven alle buurtbewoners, bezoekers en ondernemers heel duidelijk aan dat ze het erfgoedverhaal willen blijven ervaren op de site,” zegt Peter De Wilde. “Deze herwaardering geeft daarom een nieuwe invulling aan de traditionele functies die de zusters aan de abdij gaven. Ze haakt daarmee aan met de geschiedenis en geeft er ook een nieuwe betekenis aan.”

8 krachtige toekomstconcepten

Uit de 17 architectenteams die een masterplan voor de site ontwierpen, werden B-architecten, B-juxta en hun partners gekozen voor het uittekenen en begeleiden van de volgende stappen. Dat leidde tot 8 sterke toekomstconcepten voor de herwaardering van de abdij.

1. De actieve en voormalige abdijkeuken met refter, bakkerij en proefplek 
   In een nieuwe demonstratiekeuken zul je in de toekomst topchefs aan het werk kunnen zien, maar ook minder bekende of jonge chefs uit de hotelscholen gaan er aan het werk. Ze halen hun ingrediënten bij voorkeur uit de moes-, kruiden- of bloementuin van de abdij. Wat van elders komt, komt van niet te ver: uit Brugge of het Brugse ommeland. Sommige chefs oefenen er voor internationale kookwedstrijden. De keuken is tegelijk ook een kookstudio voor televisie- en internetkanalen. De gerechten die de chefs bereiden, komen op tafel in de abdijrefter en de 17de-eeuwse keuken waar tot 30 personen ervan kunnen degusteren. De kelders vormen dan weer een proefplek waar er kan geëxperimenteerd worden vanuit de culinaire tradities. Vanuit de bezoekersruimte kan je binnenkijken in de voormalige bakkerij waar de zusters jarenlang brood en gebak bakten.
2. De gastvrije en gastblije ontvangst met de genereuze ruimte en de toon- en creatieplek in de abdijkerk
   Wie binnenkomt langs de hoofdingang van de abdij, komt in de ontvangstruimtes. Deze ruimtes zullen het verhaal vertellen van de plek en de gemeenschap van benedictinessen die er bijna 400 jaar leefden, woonden en werkten. Eenmaal in de pandgang kom je in de genereuze ruimte. De pandgang samen met de kapittelzaal en de kamer van de abdis zijn ruimtes die mensen zowel in beweging willen brengen als laten stilstaan. De genereuze ruimten vertrekken vanuit de gedachte dat ieder moment spirituele potentie in zich draagt. De abdijkerk wordt een toon- en creatieplek voor culturele activiteiten die aansluiten bij de ziel van de plek. De bezoekers nemen plaats in de banken van het zusterkoor. Open repetities zijn mogelijk, maar evengoed is er ruimte voor masterclasses, lezingen en boekvoorstellingen.
3. De boomgaard en het collectief kunstwerk
   De boomgaard is vrij toegankelijk tijdens de openingsuren. In de boomgaard komt ook een collectief participerend kunstwerk.
4. Het ambachtelijk abdijpunt in de boerderij met brouwerij en de verbindende tuin 
   De boerderij van de Sint Godelieveabdij is één van de oudste voormalige boerderijen van de Brugse binnenstad en bevindt zich aan de achterzijde van de boomgaard. Die boerderij vervelt tot een abdijpunt waar je ambachtelijke korteketenproducten kan kopen. Er is ook ruimte voor spirituele verdieping met boeken, podcasts en muziek. Er staat ook een microbrouwerij opgesteld. De hortus connectens (de verbindende tuin) vormt de overgang van de boomgaard naar het historische slot en wordt een ontmoetingsplek waar de bezoeker het verhaal van deze bijzondere religieuze erfgoedplek ontdekt.
5. De moes-, kruiden- en bloementuin met evenementenzone
   De voormalige moes-, kruiden- en bloementuin komt opnieuw tot leven. De tuin wordt niet langer bewerkt door de gemeenschap van de zusters, maar door een gemeenschap van bewoners. Het is een community based-project waar cocreatie voorop staat. De groenten worden gebruikt in de keuken en de zaden van de bloemen en de kruiden worden verkocht in het ambachtelijk abdijpunt. In de tuin is ook plaats voor een evenementenzone. Elk evenement moet wel in het teken staan van verdieping, verstilling, verbinding of culinaire beleving. De capaciteit is beperkt – grootschalige events komen er dus niet.
6. De voormalige slaapcellen als inspirerende werkplekken
   Bezoekers en bewoners kunnen de voormalige slaapcellen huren als werkplekken. Voor een halve dag, een week, een maand. Logeren is niet mogelijk.
7. De abdijpunten en werkplekken
   Commerciële bedrijven en ondernemers vinden onderdak waar vroeger de peda was van de zusters. Het zijn voornamelijk kantoorruimtes. De commerciële bedrijven en ondernemers die er neerstrijken hebben niet alleen een financiële, maar ook een maatschappelijke meerwaarde voor de plek.
8. De ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers ‘op rust’
   In de buurt van de abdij komt er een woonproject voor kunstenaars, makers en wetenschappers ‘op rust’. De abdij vormt voor hen een broed- en creatieplek. Ook is het een ontmoetingsplek voor jonge kunstenaars, makers of wetenschappers. In de abdijkerk, de pandgang of de kapittelzaal tonen en delen ze hun werk met de bezoeker.

De eerste spade gaat in de grond in de lente van 2024. Intussen is het archeologisch onderzoek aan de gang en blijft de tuin nog open tot eind 2023. Het historische slot van de abdij is sinds begin van dit jaar gesloten voor het publiek – niet voor nog eens 400 jaar, maar tot het einde van de werken, vermoedelijk in 2026.