Het oorlogsplakboek van architect Jean Laurent Hasse

Het archiefonderzoek voor het tramwaysgebouw op de Draakplaats in Zurenborg opende een deur naar een grote verrassing. In het Antwerpse stadsarchief vroeg ik de familiedossiers van architect Hasse op. En plots lag de Eerste Wereldoorlog tastbaar in mijn handen.

Architect Jean Laurent Hasse (1849-1925) was een kleurrijk figuur. Ontwerper van fantasierijke architectuur, verzamelaar van archeologische curiosa, gangmaker bij de wereldtentoonstellingen, vrijmetselaar. Als ik al zo’n vangsten doe op Google, word ik nieuwsgierig genoeg om een lading archiefstukken op te vragen.

Scrapboeken

De verwondering toen ik de dozen van het persoonlijk archief van architect Hasse open deed in het stadsarchief van Antwerpen! Gedurende zijn hele leven hield architect Jean Laurent Hasse nauwgezet alle papieren documenten bij. Hij plakte er een hele reeks, zeer gevarieerde en dikke scrapboeken mee vol. Dat bestond dus al, in volle Belle Epoque!

Plakboeken vol brieven, telegrams, kaartjes en bonnen, kattebelletjes, foto’s en officiële documenten, in handschrift of gedrukt. Je ziet zijn leven in knip- en plakwerk. Een geboortedatum vond ik in zijn personeelsdossier van de stad. Zijn sterfdatum in een zorgvuldig uitgeknipt krantenartikeltje in het laatste scrapboek van de reeks.

Een leven in het Frans, een gezin dat van Sint-Jans-Molenbeek naar Antwerpen verhuist. Een ruim budget, want de restaurant- en hotelrekeningen zijn ontelbaar. Een leven vol cultuur, in opera en theater. Een gezin ook, met dure kinderen, getuige de schoolrekeningen en uitnodigingen voor huwelijken. Nieuwjaarsbrieven van een kleinzoon. Zijden wimpels van een jubileum. Ik weet in een mum van tijd veel meer dan ik kwijt kan in onze personendatabank.

Van Frans naar Duits

En dan doe ik een dun boek open met bruine kaft. Op het eerste blad nog een hotelrekening en een tramkaart. Maar ook een vreemd getypt briefje waarmee “M Hasse Architecte” toestemming krijgt door de Karel Oomsstraat te circuleren, waar hij een werf opvolgt voor het autobedrijf Minerva. 6 augustus 1914. De tot dan toe zeer mobiele burger wordt in zijn vrijheid beperkt. De Eerste Wereldoorlog is in de stad.

Dit plakboek grijpt je naar de keel. Van Frans naar Duits. Van familiegeluk en leven in luxe naar de harde realiteit. Geen theater meer, geen feestjes of lekker eten. Wel nog een man met aanzien. Iemand die om hulp gevraagd wordt, die verantwoordelijkheden krijgt en opneemt.

Op 27 augustus 1914 wordt Hasse als lid van de Koninklijke Maatschappij der Bouwmeesters van Antwerpen om hulp gevraagd. “Op verzoek van het College van Burgemeester en Schepenen der Stad Antwerpen hebben wy de eer U te komen vragen of gy bereid zoudt zyn, ten belangelozen titel, uwe hulp als vakman ten dienste te stellen van onze ongelukkige medeburgers die hunnen huizen vernield zagen tydens de voorvallen van maandag nacht.” Op een ongedateerd aanplakbiljet zie je dat Hasse deel uitmaakte van het “plaatselijk Comiteit van openbare Orde en Veiligheid” van de wijk Berchem.

Het hele verloop van de oorlog in de stad wordt samengebald in één plakboek. Ik genoot al van de oorlogsdagboeken in Antwerpen en Leuven. Maar deze verzameling krantenknipsels, brieven, kaartjes, aanplakbiljetten en persoonlijke krabbels, bracht de Eerste Wereldoorlog pas echt tot leven voor mij.

Ook zien?

Ik haalde maar een aantal voorbeelden aan. Wie meer wil zien, installeert zich best een paar uur in de leeszaal van het stadsarchief van Antwerpen. Vraag naar doos BA # 567.