Selfie-actie Tumuli Landen

Romeinse tumuli spreken nog altijd tot de verbeelding. Ook Landen in Vlaams-Brabant telt twee grafheuvels: de tumulus van Middelwinden, beschermd als landschap, en de tumulus in Walsbets (de Bortombe), beschermd als monument. De stad liet beide grafheuvels recent herstellen. Johan De Rocker, cultuurbeleidscoördinator, vertelt ons hun verhaal.

Hoe oud zijn de tumuli van Middelwinden en Walsbets?

We kunnen de tumuli van Middelwinden en Walsbets dateren aan het begin van onze jaartelling. Landen behoorde in die periode tot het Romeinse administratief district ‘civitas Tungrorum’ waartoe ook Tongeren behoorde.

Grafheuvels komen in de voormalige civitas Tungrorum veel voor. Dat komt omdat daar een grote verkeersader lag die Bavay met Keulen verbond. Langs deze as woonden veel Romeinen die rijk werden van de export van graan naar het zuiden. De regio werd zelfs de ‘graanschuur van Rome’ genoemd.

De graven in de gemeente Landen behoorden toe aan grootgrondbezitters die waarschijnlijk vlakbij een boerderij hadden. Zoals toen gebruikelijk was, kozen ze voor een graf dat van zo ver mogelijk zichtbaar was, om hun sociale status te benadrukken. Dat werkte. Bijna tweeduizend jaar later zijn hun graven nog steeds referentiepunten in het landschap.

Ligt er onder deze heuvels nog steeds iemand begraven?

Neen, de grafkamers zijn intussen opgegraven en leeggehaald. De grafgiften van de tumulus in Walsbets kan je tegenwoordig gaan bewonderen in het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis in Brussel. Op het moment van de opgraving, in de negentiende eeuw, was er nog grafmeubilair aanwezig en een veertigtal voorwerpen zoals muntjes en vaasjes. De tumulus van Middelwinden was op dat ogenblik al leeggeroofd.

Nog een opmerkelijk feit: bij tumuli begroef men de overledene vaak niet ‘onder’ de heuvel. Om grafrovers te misleiden, lag de eigenlijke grafkamer vaak naast de heuvel. Dat is ook zo in Middelwinden en Walsbets.

Wat is jouw band met de tumuli?

Ik heb er vooral een professionele band mee. Als cultuurbeleidscoördinator van de stad ken ik hun verhaal intussen van binnen en van buiten. Het was mij al snel duidelijk dat de tumuli een opknapbeurt konden gebruiken. De heuvels waren volledig overgroeid met bomen en struiken, waardoor de aarde afbrokkelde.

Omdat het agentschap Onroerend Erfgoed de tumuli erkende als ZEN-monument, konden we beroep doen op een verhoogde premie. We hebben er alle overtollige begroeiing mee laten weghalen, zodat de tumuli weer volledig tot hun recht komen. Het is goed dat de Vlaamse overheid dergelijke lokale initiatieven ondersteunt. Zonder hadden we dit project wellicht nooit kunnen realiseren.

Ken jij opmerkelijke verhalen over de tumuli?

De tumulus met het meest opmerkelijke verhaal is die van Middelwinden. Aan de voet van deze grafheuvel hebben niet één maar twee veldslagen plaatsgevonden: de eerste slag bij Neerwinden in 1693 en de tweede in 1793. De bloedigste daarvan was de eerste. De Fransen vochten toen tegen Willem III van Oranje. Ongeveer 28.000 soldaten stierven of waren zwaar gewond. Het strijdgewoel veegde het dorpje Middelwinden volledig van de kaart. Het werd nooit terug opgebouwd. Onder de glooiing tegenover de tumulus zou je nog een groot massagraf van de soldaten kunnen terugvinden.

Dat de tumulus een veelgebruikte uitkijkpost was in tijden van oorlog mag trouwens niet verbazen, want je overziet van op de top heel de vallei, ook vandaag nog. Interessant om te weten: de tumulus van Middelwinden werd beschermd op 30/12/1933 door Albert I. Daarmee is het een van de oudste beschermde landschappen in Vlaanderen.

Welke tumulus is jouw favoriet?

Ik kan moeilijk kiezen. De Bortombe in Walsbets is zonder twijfel de mooiste grafheuvel. Het is een tumulus zoals een tumulus er hoort uit te zien, zeker na de werken. Bovenop staat nu nog één boom. Je kan de heuvel zien liggen van op vrijwel elke toegangsweg naar Landen.

De tumulus van Middelwinden is minder opvallend. Je zou er zo aan voorbijrijden. We hebben de heuvel ook volledig moeten leeghalen. Er is dus geen grote boom die de top markeert. Maar aan de geschiedenis ervan kan de Bortombe niet tippen.

Wat is de stad nu verder van plan met de tumuli?

We maken momenteel werk van een fietsroute met informatieborden. Op die borden zullen we het nieuwe herkenningsteken aanbrengen. Van de stopplaats bij de tumulus van Middelwinden willen we iets bijzonder maken. De akker naast de heuvel wordt een stille rustplaats, met bankjes en een picknickruimte.

De fietsroute zou ik in de toekomst graag nog uitbreiden, bijvoorbeeld naar Tienen en Gingelom toe. Daar hebben ze ook enkele mooie tumuli zoals de Drie Tommen en zelfs een gereconstrueerde grafkamer die toegankelijk is voor publiek in de erfgoedsite ’t Toreke. Het zou mooi zijn, mochten we tussen al deze tumuli een toeristische route uitbouwen. In tweede instantie kunnen we die route zelfs uitbreiden over de taalgrens, want ook in Hannuit , Geldenaken, Borgworm en Berlo hebben de Romeinen grafheuvels gebouwd.

Intussen bekijk ik met de milieudienst van de stad hoe we het best omgaan met de begroeiing van de grafheuvels. Het is de bedoeling dat ze opnieuw groen worden, maar ditmaal met non-destructieve beplanting zoals grassen en bloemen. Omdat zo’n tumulus een bijzondere ondergrond heeft, hopen we dat zeldzame flora zich hier binnenkort thuis zullen voelen.

Ben jij eigenaar, beheerder, huurder of erfpachtnemer van beschermd onroerend erfgoed? Hangt er op jouw erfgoed al een nieuw herkenningsteken? Doe dan mee met onze selfie-actie. Stuur een foto van jezelf met het bordje bij het beschermde erfgoed naar communicatie@onroerenderfgoed.be. Het agentschap stuurt een fotograaf naar de leukste inzendingen voor een fotoreportage!