Pilootproject windmolens

Het onderzoek

Vlaanderen telt vandaag ruim 300 (deels) bewaarde, traditionele windmolens, waarvan er 196 een beschermde status genieten. De groep van 196 beschermde te onderzoeken windmolens breidden we uit met elf niet-beschermde windmolens die de molenverenigingen voorstelden voor verder onderzoek tot bescherming. Het pakket deelden we nadien op in betekenisvolle groepen (per regio en type). We evalueerden de beschermingen groep per groep op basis van de erfgoedcriteria (zeldzaamheid, representativiteit, ensemble, context en herkenbaarheid) en een aantal bijkomende criteria die het behoudsperspectief beoordelen (bouwfysische toestand, beleving, toekomst en eventueel ook maal- of draaivaardigheid en windvang). Gezien de onlosmakelijke band tussen windmolens en hun ruimere omgeving, werd ook dit aspect bekeken (traditionele landschapskenmerken, zichtrelaties en windvang).

De resultaten

Eerst en vooral herwerkten we een 300-tal molenfiches in de online Inventaris van het Onroerend Erfgoed.

Daarnaast publiceerden we een onderzoeksrapport dat ingaat op:

• de methodologie van deze thematische evaluatie
• de erfgoedwaarde van windmolens in Vlaanderen
• de visie van het agentschap op de erkenning van en omgang met dit erfgoed

Hoe heeft men de voorbije honderd jaar de erfgoedwaarde van windmolens (h)erkend? Hoe ziet dat beschermde windmolenbestand er vandaag uit? Welke waarde(n) hechten wij aan dit erfgoed en hoe kunnen we die waarde optimaal verankeren? Wat zijn de specifieke knelpunten, opportuniteiten en blijvende aandachtspunten van dit type erfgoed?

We koppelden tijdens het onderzoek regelmatig terug met de erfgoedverenigingen (in het bijzonder Molenforum Vlaanderen), de lokale overheden en het brede publiek (onder andere via een online enquête die ruim 700 reacties opleverde). De bedoeling was dat deze evaluatie een brede herwaardering van het windmolenerfgoed in Vlaanderen in gang zou zetten door het scherpstellen op de erfgoedwaarde, het bevragen van het verleden, het benoemen van de actuele uitdagingen en het aanreiken van enkele mogelijke oplossingen.

Concrete acties

Op basis van het onderzoek werd beslist om op korte termijn enkele acties te ondernemen:

• Het opstarten van de opheffingsprocedure voor vijf windmolens, één molenaarswoning en één molenomgeving.

• Het vrijwaren van de windvang bij een vijftiental windmaalvaardige molens door middel van een bescherming met een overgangszone. Eén van de conclusies was immers dat de windvang van heel wat historische windmolens onder druk staat. Zonder wind kan de molen niet draaien of malen, wat een negatieve impact heeft op de erfgoed- en belevingswaarde van de molen. Eén tot drie dossiers daarvan worden al in 2022 opgestart.
• Het opstarten van de verplaatsingsprocedure voor een vijftal windmolens, nauw afgestemd op de restauratie ervan, bijvoorbeeld de Gansakkermolen die verplaatst wordt van Geel naar Puurs-Sint-Amands.