Hoe waarderen Vlamingen onroerend erfgoed? Wat is de sociaal-culturele betekenis ervan?

Onroerend erfgoed bereikt de harten van vele mensen. Maar hoe bereikt dat erfgoed de mensen precies? Hoe diep raakt het hen? En kan je dit vaststellen en meten? Wij lieten door onderzoeksbureau Endeavour uitzoeken op welke manier mensen onroerend erfgoed uit hun omgeving liefhebben.

Initieel lag de klemtoon van het onderzoek op het bepalen van de sociale waarden die mensen aan erfgoed geven:

  • Welk belang hechten Vlamingen aan onroerend erfgoed?
  • Hoe beleven en waarderen ze het erfgoed als individu?
  • Welke betekenis zien zij voor de samenleving als geheel?

Doorheen het onderzoek verschoof de focus echter meer naar het proces zelf dat leidt tot het waarderen van erfgoed. Een beter inzicht in dat proces kan mensen meer betrekken bij erfgoed en leiden tot een meer gedragen erfgoedbeleid:

  • Met welke tools kunnen we sociale waarden in kaart brengen?
  • Hoe verloopt het waarderingsproces?
  • Wat kunnen we hier uit leren om meer mensen te betrekken bij erfgoed?

Wat leren we uit het onderzoek?

Het waarderingsproces doorloopt meerdere fases. Eerst komen gevoelens en indrukken zoals rust, schoonheid, ontdekking, identiteit en samenhorigheid ongefilterd binnen. Deze ongefilterde appreciatie leidt tot een band met de plaats en de waarden die mensen eraan toekennen. De uiteindelijke waardering van onroerend erfgoed is een spel van verschillende waardenbouwstenen, zoals sociale, functionele of cultuurhistorische waarden. Zo heeft een kerk naast sociale, levensbeschouwelijke waarden, ook functie als gebouw op zich. En een monument met een nationale of lokale cultuurhistorische waarde, vergroot zijn merite wanneer het ook geschikt is voor alledaags gebruik.

Verschillende interne en externe factoren  hebben een impact op het waarderingsproces: onze relatie met de plaats, wat we over de locatie weten, sociaal-demografische factoren … maar ook de functies die verbonden zijn aan een plaats en hoe deze gebruikt wordt, de toegankelijkheid, de verhalen over de plek …

Wat kunnen we zelf doen als erfgoedzorgers?

Er is helaas geen algemene toverformule. Toch reiken de onderzoekers enkele tips aan hoe mensen meer betrokken raken bij het erfgoed en hoe die waardering dan ingezet kan worden in een (meer) gedragen beleid:

  1. Toegankelijkheid is erg belangrijk en versterkt vaak de erfgoedwerking.
  2. Geef het erfgoed een bestemming op maat van de buurt of de stad. Een impliciete ontsluiting, waarbij de site een nieuwe en alledaagse functie krijgt, versterkt de verbindende rol van onroerend erfgoed.
  3. Vertrek vanuit de leefwereld van de betrokkenen en zoek een bestemming die aansluit bij de noden en gebruiken van de buurt. Waarderen van erfgoed kan doorgroeien tot medebeheren van onroerend erfgoed.
  4. Ontsluit onroerend erfgoed lokaal door ‘kleine verhalen’ en ‘levende geschiedenis’ te delen. Met verhalen op menselijke schaal neem je buurtbewoners gemakkelijk mee op sleeptouw.
  5. Zet in op erfgoed om tot een duurzaam en gelaagd landschap te komen. Erfgoed verhoogt de kwaliteit van de leefomgeving. De herbestemming ervan garandeert continuïteit, stimuleert circulariteit en kan mensen met elkaar te verbinden tot ‘erfgoedgemeenschappen’.
  6. Impliciete omgang met erfgoed is vaak voldoende. Je hoeft een site niet altijd te bezoeken omwille van de erfgoedwaarden, om er toch van te kunnen genieten.
  7. Het waarderen van onroerend erfgoed is een complex en hybride proces, en vraagt een sectoroverschrijdende en multiperspectivistische blik.
Auteur(s) 
Hanne Van Gils, Bert Timmermans en Roel De Ridder
Publicatiedatum 
Januari 2022