Richtlijnen en handleidingen over het vergunnen, adviseren of beheren van onroerend erfgoed

Naast de reeks afwegingskaders, publiceerde het agentschap ondertussen een divers en uitgebreid aantal richtlijnen en handleidingen die je bijkomend kunnen ondersteunen in je lokaal onroerenderfgoedbeleid. Sommige documenten bieden je heel concrete handvaten bij het nemen van beslissingen en beoordelen van vergunningen, of bij het beheer van onroerend erfgoed. Daarnaast werden er ook handleidingen opgemaakt die je wegwijs maken in de regelgeving. Alle handleidingen kan je terugvinden in ons Open Archief. Op deze pagina nemen een voor jou relevante selectie van deze handleidingen op, onderverdeeld per discipline. 

Algemeen 

• Handboek verankeren van erfgoed in ruimtelijk beleid
  Dit handboek wil iedereen die geconfronteerd wordt met ruimtelijke erfgoedvraagstukken op weg helpen om deze op te lossen met respect voor zowel erfgoedwaarden als belangen en waarden die spelen binnen ruimtelijke ordening. De beleidsinstrumenten van de ruimtelijke ordening bieden immers ook kansen voor het behoud van onroerend erfgoed. De publicatie omvat een methodiek en afwegingskader voor de inzet op het behoud van erfgoedwaarden in RUP’s, beschrijft de diverse houdingen die in het ruimtelijk planningsproces kunnen ingenomen worden ten aanzien van onroerend erfgoed, en verzamelt voorbeelden van hoe onroerend erfgoed kan verankerd worden in ruimtelijke uitvoeringsplannen.  
• Onroerend erfgoed en toegankelijkheid
  Deze handleiding plaatst de betere toegankelijkheid in het kader van de ontsluiting van het publiek toegankelijk onroerend erfgoed voorop. Ze richt zich op een zo ruim mogelijke groep en focust op voorzieningen die ten goede komen aan personen met een motorische, visuele en auditieve beperking, steeds rekening houdend met de ‘draagkracht’ en het behoud van de intrinsieke waarden van het betrokken erfgoed.

Bouwkundig erfgoed 

• Richtlijn voor de beoordeling van sloopaanvragen
  Voor de sloop van een gebouw of constructie heeft de bouwheer een omgevingsvergunning nodig. Bij gebouwen of constructies opgenomen in de vastgestelde Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed, moet je als vergunningverlenende overheid motiveren en in de beslissing aangeven hoe je de erfgoedwaarden in acht hebt genomen. Sinds 1 januari 2017 geeft het agentschap niet langer advies bij dergelijke vergunningsplichtige aanvragen over vastgesteld bouwkundig erfgoed. Deze richtlijn heeft dus als doel de vergunningverlenende overheid te ondersteunen in de beoordeling van sloopaanvragen van gebouwen en constructies opgenomen in de vastgestelde Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed. Uiteraard kan deze richtlijn ook een leidraad zijn bij de beoordeling van waardevolle gebouwen en constructies die (nog) niet werden opgenomen in de vastgestelde Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed. 
• Uniforme procedure voor het documenteren van erfgoedwaarden bij sloop en verplaatsing
  Voor de sloop, demontage, heropbouw of verplaatsing van vastgesteld bouwkundig erfgoed is steeds een omgevingsvergunning nodig. Als vergunningverlener neem je hierover een beslissing, rekening houdend met de zorgplicht. Hierbij kan je voorwaarden opleggen, bijvoorbeeld dat de initiatiefnemer het onroerend goed degelijk documenteert voor uitvoering van de werken. Deze handleiding wil een inspiratiebron zijn voor vergunningverleners om deze voorwaarden op te stellen. Door de opmaak van een stappenplan voor het documenteren van de erfgoedwaarden in het ganse proces van sloop, demontage en heropbouw of verplaatsing, wil de handleiding de voorwaarden en bepalingen hierrond uniformiseren. Ook wordt ingegaan op de belangrijkste technieken en worden enkele voorbeelden toegelicht. 
• Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde
  Hoe kunnen we woningen met erfgoedwaarde in Vlaanderen energiezuiniger maken? Een vergunningverlenende overheid kan in deze handleiding ondersteuning vinden voor het geven van een consequent en correct advies op voorgestelde aanpassingen aan woningen met erfgoedwaarde, aangepast aan de specificiteit en draagkracht van het individuele gebouw. 
• Het herbestemmen van een historisch waardevolle hoeve 
  Historische hoeves kwamen de voorbije decennia vaak onder druk te staan. Deze handleiding wil een inspiratiebron zijn om met dit gebouwtype om te gaan en te komen tot een duurzame herbestemming met respect voor de erfgoedwaarden. De publicatie reikt hiervoor een methodologie aan en gaat in op de typische kenmerken van historisch waardevolle hoeves en hun geografische spreiding in Vlaanderen, op onze algemene visie op herbestemmen en illustreert dit met voorbeelden.  
• Vragen en antwoorden over funerair erfgoed
  Deze handleiding wil een antwoord bieden op vragen van begraafplaatsbeheerders, binnen de hedendaagse evoluties in het begraafplaatsbeheer en de wettelijke vereisten met betrekking tot het inventariseren en bewaren van funerair erfgoed.  
• Een beheersgerichte blik op muurschilderingen in Vlaanderen
  Deze handleiding is onder meer bedoeld als werkinstrument bij het advies over het beheer van muurschilderingen. De publicatie gaat dieper in op de kenmerken en de noden van muurschilderingen, evenals de effecten van de omgeving en van menselijke ingrepen. De onderzoekers van het agentschap werken erin een aangepaste methodologie uit voor het onderzoek in situ en de verwerking van de data, gebaseerd op jarenlange ervaring in de vele onderzoeks- en restauratiewerven. Ook formuleren we praktische richtlijnen en aanbevelingen voor de optimale bewaring van de wandschilderingen. Aan de hand van een zeventigtal cases worden mogelijke schade- en risicofactoren verduidelijkt en krijg je praktische tips.  
• Beheer van de erfgoedwaarden in het patrimonium van de sociale huisvestingsmaatschappijen
  Het patrimonium van de sociale huisvestingsmaatschappijen in Vlaanderen vertelt het verhaal van een eeuw sociaal wonen. Door recente evoluties staat dit erfgoed onder druk. De inzet op energie-efficiëntie in de sociale huisvestingssector, gecombineerd met strikte normen op het vlak van woonkwaliteit en betaalbaarheid, vormen een grote uitdaging. Met deze handleiding willen we een inspiratiebron bieden om deze ontwikkelingen te verzoenen met het erfgoed. Dit gebeurt aan de hand van een beheersvisie voor dit patrimonium, het aanreiken van enkele tools en het tonen van voorbeelden. Ook voor vergunningverleners kan deze handleiding inspirerend werken. 
• Terrassen in erfgoedcontext
  Wat kan en wat niet kan bij het plaatsen van terrassen in erfgoedcontext? Het gaat in de eerste plaats over toevoegingen in en aan beschermd erfgoed, maar kan ook een inspiratiebron zijn voor het plaatsen van terrassen in een erfgoedomgeving die niet beschermd is. Er wordt vooral nadruk gelegd op de generieke principes die invloed hebben op het onroerend erfgoed, contextafhankelijke aspecten zoals kleur- en materiaalgebruik worden niet behandeld. De mogelijke keuzes die hierbij kunnen worden gemaakt, verschillen te sterk van locatie tot locatie en horen thuis in een terrasreglement op maat.  

Landschappelijk erfgoed 

• Handleiding voor het beheer van historische dreven en wegbeplantingen
  Dreven en wegbeplantingen zijn belangrijke lijnvormige elementen in het landschap die bijdragen tot de regionale identiteit. Om historische dreven en wegbeplantingen in stand te kunnen houden, moet men weten hoe ze in het verleden beheerd werden. Deze handleiding maakt je wegwijs in de typologie, erfgoedwaarden en geschiedenis van historische dreven en wegbeplantingen. Zowel het historische als het hedendaagse beheer komen aan bod. De handleiding bevat ook een overzicht van de boomsoorten die vroeger in Vlaanderen als laan- en straatboom werden aangeplant, en geeft enkele aanbevelingen voor het opstellen van een drevenbeheersplan en voor het ontwerpen van nieuwe dreven in een cultuurhistorische context. 
• Handleiding voor het beheer van hagen en houtkanten met erfgoedwaarde
  Deze handleiding gaat dieper in op het historisch beheer van hagen en houtkanten en dient op die manier als inspiratiebron voor onze hedendaagse omgang met dit erfgoed, onder andere voor lokale besturen die met het beheer van dit erfgoed te maken hebben. De publicatie gaat in op de benamingen en geschiedenis van lijnvormige beplantingen in Vlaanderen, het historische en het hedendaagse beheer van dit type erfgoed, en biedt een overzicht van de bomen en struiken die vroeger in Vlaanderen werden gebruikt voor het aanleggen van hagen en houtkanten. 
• Methodologie voor het beheer van historische tuinen en parken in Vlaanderen
  Om historische tuinen en parken in stand te kunnen houden, moet je weten hoe ze in het verleden beheerd werden. Aangezien hierover slechts weinig gepubliceerd is, werkte het agentschap een handleiding uit rond deze methodologie, waarin veel aandacht besteed wordt aan de oude beheerstechnieken. De kennis van deze technieken is belangrijk voor een goed begrip van het historisch beheer en kan ook inspirerend werken voor het hedendaags beheer. Deze handleiding is dus bijvoorbeeld nuttig bij advisering, maar ook bij het eigen beheer en de uitvoering ervan, door bijvoorbeeld de gemeentelijke groendiensten. De handleiding omvat ook enkele aanbevelingen voor het opstellen van een beheersplan en het omgaan met actuele uitdagingen in historische tuinen en parken. 

Archeologie

• Archeologieregelgeving voor vergunningverleners  
  Deze digitale publicatie maakt je wegwijs in de archeologieregelgeving en de verplichtingen die daaruit voortvloeien voor de aanvraag van een omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen of het verkavelen van gronden. 
• Beslissingsboom voor verplicht archeologisch vooronderzoek
  Het Onroerenderfgoeddecreet verplicht de aanvrager van een stedenbouwkundige vergunning of verkavelingsvergunning om in bepaalde gevallen een bekrachtigde archeologienota bij de vergunningsaanvraag te voegen. Of een aanvrager verplicht is een archeologienota toe te voegen aan de vergunningsaanvraag, is afhankelijk van de situatie. Voor stedenbouwkundige vergunningen en voor verkavelingsvergunningen zijn de criteria en drempels verschillend, waardoor er voor beide een apart schema werd opgemaakt. Deze schema’s loodsen je aan de hand van korte vragen doorheen de verschillende wettelijke criteria. De gebruikte termen worden in de legende geduid. 
• Leidraad voor het afbakenen van GGA 
  Een Gebied Geen Archeologie of GGA duidt op kaart aan waar geen archeologisch erfgoed te verwachten valt. Er moet geen archeologienota bij een vergunningsaanvraag worden gevoegd als de ingreep in de bodem waarvoor de omgevingsvergunning wordt aangevraagd volledig binnen een gebied valt dat op deze kaart is aangeduid. Erkende onroerenderfgoedgemeenten kunnen sinds 2019 zelfstandig gebieden afbakenen, die bekrachtigd worden in een gemeentelijk reglement. De onroerenderfgoedgemeente moet deze afbakeningen aan het agentschap overmaken. De gemeentelijke vrijstellingen gelden pas zodra we deze gebieden publiceren on onze website. Deze leidraad helpt je met een aantal bronnen en een methode op weg in de aanpak van deze afbakeningen op gemeentelijk niveau. 
• Code van Goede Praktijk voor archeologie en metaaldetectie 
  Naast de regelgeving is de Code van Goede Praktijk een belangrijk afwegingskader bij het beoordelen van archeologienota's en nota's. Daarnaast bieden we verschillende handleidingen aan die de principes en voorschriften van de CGP doorvertalen naar de dagelijkse praktijk. In die zin zijn ze een aanvulling op de CGP en kunnen ze helpen bij het maken van die afweging.