Werken aan erfgoed uit een wetenschappelijke of vastgestelde inventaris

Plan je werken aan erfgoed dat is opgenomen in een wetenschappelijke of vastgestelde inventaris?  Neem dan contact op met de dienst omgeving van je stad of gemeente. Zij zijn bevoegd om je hierin te adviseren en bij hen kan je de nodige vergunningen aanvragen. Het agentschap Onroerend Erfgoed begeleidt enkel werken aan beschermd onroerend erfgoed.

Sommige steden en gemeenten zijn aangesloten bij een intergemeentelijke onroerend erfgoeddienst (IOED). Je kan bij de meeste van deze diensten aankloppen voor advies of ondersteuning. In dit overzicht kan je nagaan of jouw gemeente aangesloten is bij een IOED.

Daarnaast zijn er een aantal zaken waar je rekening mee moet houden als je werken wilt uitvoeren aan niet-beschermd erfgoed. Deze bepalingen verschillen per type erfgoed: 

Werken aan erfgoed uit een wetenschappelijke of vastgestelde inventaris bouwkundig erfgoed

Plan je werken aan erfgoed dat is opgenomen in een wetenschappelijke of vastgestelde inventaris van bouwkundig erfgoed?  Neem dan contact op met de dienst Omgeving van je stad of gemeente. Zij zijn bevoegd om je hierin te adviseren en bij hen kan je de nodige vergunningen aanvragen. Het agentschap Onroerend Erfgoed begeleidt enkel werken aan beschermd bouwkundig erfgoed (dus aan monumenten en stads- en dorpsgezichten). 

Staat jouw niet-beschermde erfgoed in een vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed? Dan moet je met volgende zaken rekening houden: 

Verbetering van de energieprestatie

Voor gebouwen uit de vastgestelde lijst kan je een afwijking vragen van de normen voor energieprestatie en binnenklimaat als dat nodig is om de erfgoedwaarde van het pand in stand te  houden. Meer informatie vind je op de website Energiesparen.be. Je kan dit navragen bij je stad of gemeente.

Woongebouwen opgenomen in de inventaris van het bouwkundig erfgoed, zijn bovendien vrijgesteld van bepaalde eisen uit de renovatieverplichting voor residentiële gebouwen die op 1 januari 2023 inging.

Sloop

Voor de sloop van een gebouw of constructie heb je een omgevingsvergunning nodig van je gemeente. Het besluit van de Vlaamse Regering van 16 juli 2010 tot bepaling van stedenbouwkundige handelingen waarvoor geen omgevingsvergunning nodig is, stelt het oprichten van bepaalde constructies vrij van vergunning. Daarnaast stelt dit vrijstellingsbesluit de sloop van vrijstaande bouwwerken en constructies in bepaalde gevallen vrij van vergunning. Die laatste vrijstelling geldt echter niet voor vastgesteld erfgoed.

De vergunningverlenende overheid moet haar beslissing over de sloop van een onroerend goed uit de vastgestelde lijst motiveren en in de beslissing aangeven hoe ze de erfgoedwaarden in acht heeft genomen. 

Functiewijziging

Zonevreemde gebouwen uit de vastgestelde inventaris bouwkundig erfgoed kunnen gemakkelijker een nieuwe functie krijgen. Zo is het mogelijk dat een hoeve in agrarisch gebied een nieuwe functie krijgt die niet agrarisch is (Besluit van 28 november 2003, artikel 10). 

Bij functiewijzigingen gaat je stad of gemeente na wat de aanwezige erfgoedwaarden zijn en wat de impact van de werkzaamheden op deze erfgoedwaarden is. Op basis van deze afweging neemt het lokale bestuur een beslissing. 

Renovatie van een sociale woning

Bij sociale woningen met erfgoedwaarde wordt sociale huisvesting door renovatie gestimuleerd. In de sociale woningbouw geldt dat de kosten voor renovatie beperkt zijn tot een prijsplafond. Dat maximum wordt bepaald op basis van een simulatietabel voor investeringsverrichtingen, opgenomen in de normen waaraan sociale woningen moeten voldoen. Gaat het om de renovatie van beschermde woningen of woningen op de vastgestelde lijst, dan gelden er specifieke afwijkingen. De normen zijn te raadplegen op de website van de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen (VMSW). (Procedurebesluit Wonen van 14 juli 2017)

Toelatingsplichten voor bouwkundig erfgoed vastgesteld door een onroerenderfgoedgemeente 

Een erkende onroerenderfgoedgemeente kan vanaf 1 januari 2023 toelatingsplichten opleggen voor verschillende werken aan goederen uit de inventaris van het bouwkundig erfgoed die ze zelf heeft vastgesteld. 

Volgende werken kunnen na een vaststellingsprocedure door een onroerenderfgoedgemeente toelatingsplichtig worden: 

  • het uitvoeren van de volgende werken aan het dak en de buitenmuren van constructies: 
    • het verwijderen, vervangen of wijzigen van dakbedekking en gootconstructies
    • het wijzigen van de kleur van de afwerkingslagen
    • het aanbrengen, verwijderen, vervangen of wijzigen van de textuur of samenstelling van de afwerkingslagen, inclusief het verwijderen van voegen en het hervoegen 
    • het aanbrengen, verwijderen, vervangen of wijzigen van buitenschrijnwerken, deuren, ramen, luiken, poorten, inclusief de al dan niet figuratieve beglazing, beslag, hang- en sluitwerk 
    • het aanbrengen, verwijderen, vervangen of wijzigen van aard- en nagelvaste elementen, smeedijzer en beeldhouwwerk, inclusief nieuwe toevoegingen 
  • het fundamenteel en structureel wijzigen van de aanleg van tuinen, parken en begraafplaatsen met erfgoedwaarde 
  • het uitvoeren van de volgende handelingen in het interieur: 
    • het verwijderen, vervangen of wijzigen van plafonds, gewelven, vloeren, trappen, binnenschrijnwerk
    • het verwijderen, vervangen of wijzigen van waardevolle interieurdecoratie 

Je wordt als eigenaar schriftelijk op de hoogte gesteld door de onroerenderfgoedgemeente als er toelatingsplichten aan je eigendom worden gekoppeld. Dat gebeurt voor de start van het openbaar onderzoek en na de ondertekening van het vaststellingsbesluit.  

Wil je daarna werken uitvoeren die toelatingsplichtig zijn, dan vraag je die toelating aan bij de erkende onroerenderfgoedgemeente. Zij zal binnen de 30 dagen een beslissing nemen. Heb je vragen over toelatingsplichten en de wijze waarop je een toelating kan aanvragen, dan kan je daarvoor terecht bij je erkende onroerenderfgoedgemeente. 

Werken aan goederen uit een wetenschappelijke of vastgestelde inventaris van het landschappelijk erfgoed, uit de Landschapsatlas of in erfgoedlandschappen  

Plan je werken aan landschappelijk niet-beschermd erfgoed?  Neem dan contact op met de dienst Omgeving van je stad of gemeente. Zij zijn bevoegd om je hierin te adviseren en bij hen kan je de nodige vergunningen aanvragen. Het agentschap Onroerend Erfgoed begeleidt enkel werken aan beschermd landschappelijk erfgoed. 

Je houdt best ook rekening met volgende zaken: 

Kap van een boom, haag of struik 

Als je voor de kap van een boom, haag of struik uit de vastgestelde inventaris van houtige beplantingen met erfgoedwaarde een vergunning nodig hebt, dan moet de vergunningverlener haar beslissing motiveren en in de beslissing aangeven ze rekening heeft gehouden met de impact op de erfgoedwaarden en -kenmerken.  

Vanaf 1 januari 2023 maakt de inventaris houtige beplantingen met erfgoedwaarde erfgoed deel uit van de inventaris landschappelijk erfgoed. Voor erfgoed uit deze inventaris geldt hetzelfde juridische gevolg. 

Toelatingsplichten bij heraanleg van tuinen, parken en begraafplaatsen 

Een erkende onroerenderfgoedgemeente kan vanaf 1 januari 2023 toelatingsplichten opleggen voor verschillende werken aan goederen uit de inventaris landschappelijk erfgoed die ze zelf heeft vastgesteld.  

Volgende werken kunnen na een vaststellingsprocedure door een onroerenderfgoedgemeente toelatingsplichtig worden:  

  • het fundamenteel en structureel wijzigen van de aanleg van tuinen, parken en begraafplaatsen met erfgoedwaarde. 

Je wordt als eigenaar schriftelijk op de hoogte gesteld door de onroerenderfgoedgemeente als er toelatingsplichten aan je eigendom worden gekoppeld. Dat gebeurt voor de start van het openbaar onderzoek en na de ondertekening van het vaststellingsbesluit. Heb je vragen over toelatingsplichten, dan kan je daarvoor terecht bij je erkende onroerenderfgoedgemeente. 

Wil je daarna werken uitvoeren die toelatingsplichtig zijn, dan vraag je die toelating aan bij de erkende onroerenderfgoedgemeente. Zij zal binnen de 30 dagen een beslissing nemen. Heb je vragen over toelatingsplichten en de wijze waarop je een toelating kan aanvragen, dan kan je daarvoor terecht bij je erkende onroerenderfgoedgemeente. 

Werken aan percelen uit de landschapsatlas (landschappelijke gehelen) 

Voor vragen over vergunningen en werken op percelen gelegen in landschappelijke gehelen uit de landschapsatlas contacteer je de dienst Omgeving van je stad of gemeente. Zij zijn bevoegd om je hierin te adviseren. Bij hen kan je de nodige vergunningen aanvragen.  

Werken aan percelen gelegen in erfgoedlandschappen 

Erfgoedlandschappen zijn gebieden die worden afgebakend in RUP's op basis van een vastgestelde inventaris of een onroerenderfgoedrichtplan.  Voor sommige werken op percelen in erfgoedlandschappen, vraagt de stad of gemeente advies aan het agentschap Onroerend Erfgoed. Dat geldt voor: 

  • werken op percelen die in gemengd openruimtegebied met cultuurhistorische waarde liggen  
  • het optrekken of plaatsen van een constructie in agrarisch gebied of ruimtelijk kwetsbaar gebied 
  • aanmerkelijke reliëfwijzigingen, het aanleggen of wijzigen van recreatieve terreinen of het gewoonlijk gebruiken, aanleggen of inrichten van een grond voor onder meer opslag van materiaal voertuigen, verrijdbare constructies voor bewoning … (voor een volledig overzicht zie artikel 4.2.1, van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening) 

Werken in een vastgestelde archeologische zones

Wil je werken uitvoeren in een vastgestelde archeologische zone, dan ben je sneller verplicht om een archeologisch vooronderzoek te laten uitvoeren, al dan niet gevolgd door een opgraving.

In een vastgestelde zone moet je bij de aanvraag van een omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige werken een archeologienota toevoegen wanneer de totale oppervlakte van de ingreep in de bodem 100m² of meer beslaat en de totale oppervlakte van de kadastrale percelen waarop de vergunning betrekking heeft 300m² of meer bedraagt. Dit geldt ook wanneer de betrokken percelen slechts gedeeltelijk gelegen zijn in een archeologische zone die vastgesteld is.

Voor een omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden ben je verplicht om een bekrachtigde archeologienota op te maken wanneer de totale oppervlakte van de kadastrale percelen waarop de vergunning betrekking heeft 300m² of meer bedraagt. Dit geldt ook wanneer de betrokken percelen slechts gedeeltelijk gelegen zijn in een archeologische zone die vastgesteld is.

Er zijn enkele uitzonderingen op deze bepalingen. Daarover lees je meer op de pagina over archeologie en vergunningsaanvragen. 

Werken aan varend erfgoed uit een vastgestelde inventaris 

Plan je werken aan varend erfgoed dat is opgenomen in een vastgestelde inventaris?  

Het agentschap Onroerend Erfgoed begeleidt enkel werken aan beschermd varend erfgoed. 

Varend erfgoed kan worden opgenomen in de vastgestelde inventaris van het varend erfgoed als het een of meer erfgoedwaarden bezit en voldoende goed bewaard is of in aanmerking komt voor restauratie tot drijvend of varend object.  
Als er echter werken gebeuren die de erfgoedwaarden aantasten of als het object niet goed bewaard meer is, kan het varend of drijvend object uit de vastgestelde inventaris verwijderd worden. Dan vervallen ook de voordelen die aan de opname in de vastgestelde inventaris verbonden zijn.